“Chị Dương ơi, chấp bút sách tức là mình nghe khách hàng kể rồi ghi chép y hệt lại à?”, “Em nghe bảo nghề chấp bút sách tiền nhiều lắm, có thiệt không hở chị?”,… Mình nhớ trong buổi chia sẻ về nghề viết miễn phí tổ chức vào năm 2024, có một vài bạn độc giả đặt câu hỏi như vậy.
Mặc dù đã trả lời chi tiết từng câu hỏi, nhưng với một buổi chia sẻ miễn phí kín với 20 bạn thì không đủ để lan tỏa. Vì vậy, mình quyết định chia sẻ bài viết này, để bạn hiểu hơn về nghề chấp bút sách: Không phải đơn giản là nghe rồi viết lại, cũng không hào nhoáng như người khác vẫn nghĩ mà đòi hỏi chuyên môn, đạo đức làm nghề tốt.
Nghề chấp bút sách là nghe và viết lại
Nhiều bạn nghĩ rằng, chấp bút là nhận video/audio hoặc thậm chí tổ chức những buổi phỏng vấn chuyện trò cùng khách hàng, sau đó ghi chép lại từ a đến z. Vậy là chúng ta đã có một cuốn sách. Bạn có từng nghĩ như vậy không?
Thực tế, nếu đơn giản như vậy, khách hàng chỉ cần sử dụng công cụ hỗ trợ nghe và chép lời là đủ, vậy thì còn cần người chấp bút sách để làm gì nhỉ.
Một người làm nghề chấp bút sách còn làm nhiều khác không chỉ là phỏng vấn và ghi chép.
Bạn có biết, không phải khách hàng nào cũng vẽ sẵn một đề cương cho cuốn sách và kể lại cho bạn theo lộ trình đó. Mà những gì khách hàng kể sẽ là những ký ức rời rạc, chắp vá và thậm chí không đầu không cuối. Nhiệm vụ của bạn là ghi chép, lắng nghe, khai thác những điểm chạm trong câu chuyện để có được các mảnh ghép sinh động. Cuối cùng, bạn sẽ lắp ghép những mảnh nhỏ đó lại để tạo ra một bức tranh tổng thể, hoàn chỉnh và các mối ghép được chuyển giao mượt mà.
Chưa kể nhiều bạn nghĩ rằng khi khách hàng đã gửi một đề cương có sẵn, chúng ta chỉ cần viết theo đề cương đó. Điều này không đúng. Lý do là vì đề cương có thể bị lộn xộn, ý nọ chồng chéo ý kia. Và nhiệm vụ của người chấp bút là phải sắp xếp đề cương để đảm bảo tạo thành một mạch trơn tru từ đầu đến cuối, bất kỳ độc giả nào đọc cũng hiểu.
Như vậy, với những điều mình vừa chia sẻ, một người viết chấp bút sẽ làm công việc:
– Phỏng vấn, khai thác khách hàng để có thông tin chất lượng, ấn tượng
– Sắp xếp lại đề cương sách theo một trình tự hợp lý, logic
– Thực hiện chấp bút
– Biên tập theo yêu cầu của khách hàng
– Tư vấn xuất bản (công việc này không bắt buộc, tuy nhiên 100% khách hàng mà mình đã hợp tác đều được mình tư vấn miễn phí từ công đoạn xin giấy phép, in ấn và truyền thông).
Không lấy quan điểm của bản thân nói thay tác giả
Năm ngoái, mình kèm cặp một bạn học viên viết chấp bút. Thay vì mạo hiểm để bạn làm một dự án thực tế, thế là mình đóng vai khách hàng để bạn khai thác và viết một bài dài 700 từ. Kết quả cuối cùng mình nhận được là một bài viết với những quan điểm, góc nhìn của ai chứ không phải là của mình.
Vậy thì, bạn có nhận ra vấn đề ở đây không?
Chấp bút là lắng nghe mọi cảm xúc, những góc nhìn, những quan điểm của khách hàng để trình bày lại theo mong muốn của khách, chứ không phải là đem quan điểm hay góc nhìn của bạn để nói thay tác giả.
Để làm được điều này, bạn không nên lơ là bước tìm hiểu khách hàng bao gồm tìm hiểu tính cách, sở thích, quan điểm sống, góc nhìn,… Bên cạnh đó, bước phỏng vấn cũng không nên lơ là, vì quá trình này giúp bạn bắt lấy những cảm xúc đắt giá từ khách hàng.
Giữa năm 2025, mình có cơ hội được chấp bút cho một giám đốc công ty xây dựng. Và trong quá trình phỏng vấn, có những đoạn khách hàng rưng rưng xúc động hay có những đoạn anh cười đùa, mình đều ghi chú vào. Nhờ đó mình biết đẩy cảm xúc ở đoạn nào, đẩy như thế nào cho hợp lý và phù hợp với mong muốn của khách hàng. Kết quả là cuốn sách viết ra, khách hàng vô cùng hài lòng, thậm chí gọi điện cho mình chỉ để nói anh đã bật khóc trước những dòng chữ mình viết vì đã nói hết những điều trong lòng anh nghĩ.
Tôn trọng mọi ý kiến, tránh phán xét
Không chỉ là chấp bút, mà ngay khi thực hiện những dự án truyền thông sách của án thư, mình cũng đều nhắc nhở các thành viên trong team là: Khi chấp nhận hợp tác với khách hàng thì không nên có thái độ không tốt về sản phẩm, dịch vụ của khách hàng đó. Nếu không hợp thì không nhận, nếu đã nhận thì sẽ làm tốt hết mức có thể, đẩy mạnh những ưu điểm của sản phẩm, dịch vụ.
Còn với chấp bút, nguyên tắc làm việc của mình là lắng nghe, ghi chép và viết lại. Mình không chê bai, đánh giá bất kỳ một quan điểm nào.
Nhớ lại ngày đầu năm, mình có một buổi nói chuyện với khách hàng. Bạn ấy đã kể về việc bạn quát mắng cháu trai 5 tuổi và suýt đánh cháu chỉ vì cháu bé đã vô tình làm rơi điện thoại của bạn. Và khi nghe điều đó, mình chỉ lẳng lặng ghi chép vào.
Bạn sẽ thấy điều này hơi kỳ lạ đúng không? Thậm chí khi đọc đến dòng chữ này, bạn sẽ nghĩ nếu khách hàng có những góc nhìn không đúng, vậy thì mình cũng sẽ viết vào sách hay sao? Điều này có trái với lương tâm và đạo đức hay không?
Dĩ nhiên là mình sẽ có cách và cách của mình sẽ được bật mí ở bên dưới.
Góp ý về bản thảo cho tác giả
Tiếp nối phần chia sẻ ở trên, khi chấp bút cho khách hàng, mình sẽ không đánh giá, tuy nhiên sau khi viết xong bản thảo, mình sẽ chia sẻ với khách hàng góc nhìn của mình với tư cách là một độc giả. Sau khi chia sẻ, khách hàng sẽ cân nhắc và đưa ra quyết định cho mình.
Ngoài ra còn một số vấn đề mà mình thường góp ý cho khách hàng, chẳng hạn như:
– Đa số chúng ta thường thích nói tốt về mình trong sách, nhưng có nên hay không?
– Khi viết tự truyện hay hồi ký, đôi khi câu chuyện sẽ liên quan đến người khác. Nếu là điều không tốt, vậy làm thế nào để tránh mích lòng những người được nhắc đến?
– Làm thế nào để cuốn sách không bị nông dù chỉ với câu chuyện đó, tư liệu rất đỗi bình thường?
Những vấn đề này, mình sẽ ngồi thảo luận cùng khách hàng cho đến khi đi đến thống nhất.
Đọc thêm:
Tự xuất bản sách, nên hay không?
Viết thư gửi bản thảo cho nhà xuất bản như thế nào?
7 chủ đề viết sách thịnh hành và dự đoán sẽ thành xu hướng 2025
Quy trình tự xuất bản sách từ A đến Z – Để bạn hoàn thành giấc mơ trở thành tác giả sách
Giọng điệu phù hợp với tính cách nhân vật
Đến thời điểm hiện tại, mình đã chấp bút cho nhiều khách hàng ở nhiều vùng miền khác nhau từ Bắc Giang, Hà Nội, Quảng Nam đến Tây Ninh, Sài Gòn,… Và có một điều mình tự hào là, những cuốn sách viết ra đều được đánh giá cao vì giọng điệu phù hợp với tính cách nhân vật. Nghĩa là mình có đủ kiến thức, kinh nghiệm và chuyên môn để làm sao hòa mình vào giọng miền Tây, hòa vào cuộc sống miền Bắc hay viết ra một cuốn sách phảng phất màu sắc Tây Bắc. Tất cả điều đó có được nhờ vào việc đọc, nghe và xem nhiều.
Ở đây, mình muốn chia sẻ là, khi chấp bút sách, bạn tránh đừng để lẫn lộn giọng vùng mình vào vùng miền của tác giả. Ví dụ là bạn là người Khánh Hòa, chấp bút cho một khách hàng miền Bắc nhưng ngôn ngữ trong sách lại mang hơi hướng miền Trung thì không hợp lý.
Tương tự với tuổi tác hay giới tính cũng vậy. Khi bạn chấp bút cho khách hàng lớn tuổi, không thể dùng giọng văn quá non trẻ. Hoặc khi chấp bút cho một khách hàng nam giới, câu từ không thể quá mềm mại nữ tính.
Tìm hiểu kỹ về tác giả, sống cuộc đời của họ
Ngày hè năm 2025, mình được liên hệ để viết chấp bút cho một cuốn sách của nữ doanh nhân kín tiếng. Trước khi hợp tác, trợ lý của khách hàng đề xuất mình viết một bài test có phí để xem độ phù hợp với dự án kèm theo một vài yêu cầu. Khi nhận được đề xuất, mình chỉ nghĩ, không hẳn là kiểm tra sự phù hợp, mà còn kiểm tra xem thử mình đã tìm hiểu kỹ về khách hàng hay chưa, đã sống trong cuộc đời của khách hàng hay chưa.
Kết quả trong 2 ngày, mình đã phải lục tung toàn bộ nội dung ít ỏi trên báo chí, thậm chí mình xem những video của nữ doanh nhân khi cô ấy còn là một nhân viên bình thường. Mình xem nét mặt, cử chỉ, giọng nói, xem trang phục và những bài viết liên quan để mường tượng về một tính cách, một cuộc đời rõ nét hơn.
Kết quả, bài test của mình đạt yêu cầu và lọt qua vòng thứ 3, đến vòng phỏng vấn. Tuy nhiên vì khoảng cách địa lý quá xa và khách hàng lớn tuổi nên cần người chấp bút sách ở gần để tiện lấy thông tin, mình đành nói lời chia tay với dự án này.
Dẫu không được hợp tác nhưng mình thực sự vui vì được đánh giá cao về bài test, về tinh thần nhiệt huyết và thái độ chuyên nghiệp, khi tìm hiểu rất kỹ về khách hàng trước khi đặt bút viết.
Bảo mật thông tin tuyệt đối
Cuối cùng, điều mình muốn chia sẻ, làm nghề chấp bút sách, bạn phải luôn nắm một nguyên tắc là: Luôn luôn bảo mật thông tin với những khách hàng cũ.
Gần như 100% khách hàng mà mình đã hợp tác đều ký thỏa thuận bảo mật thông tin, chính vì vậy, khi có ai đó hỏi về dự án từng làm, mình đều không tiết lộ bất kỳ điều gì, kể cả đó có là khách hàng tiềm năng trong tương lai. Điều mà mình chia sẻ được là các chủ đề cuốn sách từng viết cũng như gửi website cá nhân để khách hàng xem xét về giọng văn, tính cách có phù hợp hay không để tiếp tục.
Có những khi, mình bị từ chối chỉ vì không tiết lộ những dự án đã làm, mình không quá tiếc nuối bởi cuối cùng, điều mình muốn giữ lấy là giá trị mà suốt nhiều năm chấp bút mình xây dựng nên.
Mình viết bài này trong một buổi chiều ồn ào ở quán cà phê, trong tiếng người gọi nhau í ới, trong tiếng xe cộ qua lại tấp nập. Sau 60 phút mình đã hoàn thành bài dài 2000 từ với nhiều tâm huyết. Khi gõ dòng chữ này, mồ hôi đã nhòe trên bàn phím, nhưng mình thật sự rất hạnh phúc vì đã chia sẻ hết nỗi lòng về nghề chấp bút sách đến bạn. Cảm ơn bạn đã đọc và hy vọng bài viết này sẽ hữu ích với bạn.
