Lần tham gia đào tạo online về viết lách cho một doanh nghiệp, có bạn hỏi mình: Có bao nhiêu giai đoạn mà một người viết cần phải vượt qua để đi từ số 0 đến một người thành thạo kỹ năng viết? Khi đó mình có chút bất ngờ, vì vốn dĩ hành trình của mình thuận theo tự nhiên là chính, không đặt mục tiêu, không phân cột mốc.
Nhưng sau khi ngồi ngẫm nghĩ và phân tích, mình nhận ra với một người viết mới, có 5 giai đoạn mà bạn cần vượt qua để viết tốt và sống được với nghề, như là:
Giai đoạn 1: Làm quen
Bạn biết mà, chúng ta không thể kết hôn với một chàng trai chỉ vừa gặp lần đầu trên con phố? Chúng ta cũng không thể tự tin bày sạp bán một món bánh nào đó nếu chưa thử tập làm nó trước đây? Rất nhiều thứ, chúng ta cần phải làm quen, để xem hoạt động đó, món đồ đó có phù hợp với mình hay không. Và cũng để xem mình có thực sự thích, đam mê và muốn tiến xa hơn hay không.
Trong viết lách cũng vậy, cần có một giai đoạn mời chào mà mình gọi là “làm quen”. Ví dụ như, bạn tìm mua sách báo, tài liệu để học viết; theo dõi những người viết giỏi; tham gia các hội nhóm viết lách. Nếu muốn theo nghề viết, bạn thử tìm hiểu xem các công việc viết lách hiện có, để làm được nghề đó thì cần học kỹ năng gì, thị trường viết lách bây giờ như thế nào, tương lai viết lách có bị AI đe dọa hay không,…
Giai đoạn này là để bạn tự vấn: Liệu mình có thích viết như mình nghĩ, nghề này còn có tiềm năng không.
Giai đoạn 2: Thực hành
Mình có một chị học viên làm việc trong lĩnh vực ngân hàng. Bởi vì chán ngán những con số, chị tìm đến viết với hy vọng muốn đổi nghề. Nhưng sau khi đồng hành cùng mình trong 2 tháng, chị quyết định dừng lại. Mình nhớ rất rõ câu mà chị nói với mình trong một đêm meeting muộn: “Chị cứ nghĩ là viết dễ mà, ai làm chẳng được, vậy mà bắt đầu viết đến giờ chị thấy khó quá mà lại tốn thời gian nữa. Có lẽ chị viết nhật ký hay viết biết ơn thôi em ạ!”.
Với mình, giai đoạn thực hành sẽ giúp bạn biết: Liệu mình có thể viết được không? Liệu mình có sắp xếp thời gian để luyện viết và nâng cấp kỹ năng hay không? Viết có thật sự dành cho mình không?
Để thành thạo kỹ năng viết, mình thường gợi ý các bạn chia thành 2 bước nhỏ:
– Đầu tiên, bạn viết những chủ đề đơn giản xung quanh như món ăn yêu thích, bộ phim từng xem, sách từng đọc, viết về ước mơ, những điều thích hoặc không thích. Bạn có thể viết lên sổ tay, trên máy tính hoặc bất kỳ thiết bị nào bạn có đều được. Ở bước này, bạn cứ viết những gì mình nghĩ, không quan trọng đúng sai, hay dở.
– Tiếp theo, bạn thực hành viết chủ đề phức tạp hay những thể loại khó nhằn hơn. Chẳng hạn như viết sáng tạo nhằm kích thích trí tưởng tượng; viết miêu tả nhằm trau dồi vốn từ; viết kể chuyện nhằm xây dựng câu chuyện logic. Một mẹo là: Bạn thực hành từng bước, ví dụ viết tiêu đề rồi luyện viết mở bài, thân bài, kết bài, viết lời kêu gọi hành động (CTA),…
Đọc thêm:
Q&A: 10 câu hỏi về khóa học viết lách của Hải Dương
Tổng hợp 50 chủ đề viết lách mỗi ngày cho người bắt đầu từ số 0
Những nguồn học viết cơ bản miễn phí dành cho người mới bắt đầu
Review công cụ viết lách AI và chấm điểm dựa theo trải nghiệm cá nhân
Giai đoạn 3: Nâng cấp
Viết xong rồi, bạn thở phào nhẹ nhõm vì mình hoàn thành một thử thách gian nan. Thế nhưng đó chưa phải là hết. Bởi vì nếu chỉ viết, tác phẩm của bạn chỉ “hay” đối với bạn. Còn người khác có thực sự hiểu hết nội dung mà bạn viết hay không, có thấy hữu ích, có thấy hay không, thì bạn cần phải tiến đến giai đoạn 3.
Ở giai đoạn này, bạn sẽ nâng cấp bài viết của mình lên. Tựa như khi nhà sản xuất hoàn thành chiếc giày, họ còn phải kiểm tra xem kỹ từng đường kim mũi chỉ, màu da, rồi đánh bóng từng chi tiết sao cho chiếc giày hoàn hảo nhất khi tung ra thị trường.
Với viết lách, bạn nâng cấp từ tiêu đề, mở bài, kết bài, câu từ sao cho ấn tượng độc đáo hơn. Không chỉ nâng cấp kỹ năng, bạn còn nâng cấp tư duy, như viết tốt rồi thì luyện viết những dạng nội dung khó hơn, đa dạng hơn như làm content, viết quảng cáo hay viết cộng tác cho báo chí. Dĩ nhiên bạn không cần học hết điều mình chia sẻ, chỉ cần chọn một, hai thể loại bạn thích và tìm hiểu, nghiên cứu đều được
Giai đoạn 4: Chia sẻ
Mô hình Tháp học tập (Learning Pyramid) của nhà giáo dục Mỹ Edgar Dale theo thứ tự gồm có: Nghe, đọc, nghe và nhìn, thuyết trình, thảo luận, thực hành và dạy lại cho người khác. Trong đó, đỉnh tháp – tầng trên cùng là “dạy lại cho người khác” được xem là cách giúp củng cố kiến thức sâu hơn, nhớ lâu hơn. Và mình cũng áp dụng cách này để chia sẻ, giảng dạy kiến thức viết lách cho các bạn, và được biết đến với chức danh Writing Mentor (cố vấn viết lách) hoặc Trainer (Nhà đào tạo).
Đôi khi bạn không cần phải có một chức danh như mình mà vẫn có thể chia sẻ, hướng dẫn cho mọi người về những điều bạn biết. Đến một thời điểm, bạn sẽ thấy cái này hay quá, cái kia thú vị quá, thế là muốn chia sẻ những gì được đọc, được học cho người khác. Chia sẻ không chỉ là cách để lan tỏa kiến thức mà còn giúp bạn thẩm thấu lại những gì mình đã tiếp thu. Lúc này, vai trò của bạn không chỉ đơn giản là viết ra mà còn viết sao cho người khác đọc, hiểu được và áp dụng, thực hành theo.
Giai đoạn 5: Trải nghiệm thực tế
Cuối cùng, dù bạn có thu nạp được khối lượng kiến thức đồ sộ đến bao nhiêu nhưng không trải nghiệm thực tế thì rất khó mà thành thạo kỹ năng viết. Một vài gợi ý mà mình thường chia sẻ cho học viên là:
– Tham gia vào những cộng đồng phù hợp (ví dụ về content, copywriting, cộng đồng thơ văn,…) hoặc nếu bạn chưa biết mình muốn viết thể loại nào, chủ đề gì, có thể đến với Ngày đẹp trời để viết.
– Tham gia vào những dự án viết lách phi lợi nhuận hoặc dự án có phí để lấy kinh nghiệm làm nghề.
– Tự mở một dự án riêng (website cá nhân, Fanpage, TikTok,…) để thỏa sức sáng tạo. Bạn tự lập kế hoạch, triển khai, đánh giá dự án của chính mình.
Những trải nghiệm thực tế sẽ giúp bạn nhanh chóng trưởng thành hơn không chỉ về mặt kỹ năng mà còn về tư duy. Đồng thời, bạn cũng có cơ hội gặp gỡ những người có tầm ảnh hưởng trong nghề, được hướng dẫn thực chiến và trở thành một cây viết xuất sắc.
Trên đây là 5 giai đoạn mà bạn cần vượt qua để thành thạo kỹ năng viết. Những giai đoạn này mình tự phân chia sẻ kinh nghiệm làm Writing Mentor, Trainer suốt nhiều năm qua, có thể không đúng với một số trường hợp. Nhưng điều mình nhắn gửi là, dù đang ở giai đoạn nào, kể cả vừa mới chạm ngõ nghề viết, chỉ cần bạn chịu khó, nhất định sẽ có một khoảng trời riêng thuộc về bạn.
