“Chị nên viết sách tự truyện hay là hồi ký vậy em? Hai thể loại này khác nhau ở điểm gì nhỉ?”. Mới đây, mình có một buổi tư vấn ngắn cho chị khách hàng là giám đốc của một trung tâm giáo dục và chị đã hỏi như thế.
Không chỉ chị mà một số tác giả mình từng hợp tác đều có chung băn khoăn đó. Vì vậy, mình quyết định viết bài này để giúp bạn hiểu rõ hơn về tự truyện, hồi ký và nhật ký, đồng thời dễ dàng lựa chọn cách tiếp cận phù hợp khi viết sách.
Phân biệt tự truyện, hồi ký và nhật ký
Tự truyện
Nhiều năm trở lại đây, nhiều người nổi tiếng lựa chọn ra mắt tự truyện để chia sẻ về cuộc đời của mình cho người hâm mộ. Đã có những cuốn tự truyện nổi tiếng của nghệ sĩ như Chạm tới giấc mơ của ca sĩ Sơn Tùng M-TP, Để gió cuốn đi của nghệ sĩ Ái Vân, Phút 89 của cựu tuyển thủ quốc gia Lê Công Vinh hay Tâm thành và Lộc đời của NSƯT Thành Lộc,…
Trên thế giới, một số cuốn tự truyện nổi tiếng được biết đến như:
– Long Walk to Freedom (Hành trình dài đến tự do): Tự truyện của nhà hoạt động chống lại chế độ phân biệt chủng tộc, Nelson Mandela, người sau này trở thành Tổng thống của Nam Phi.
– Shoe Dog (Gã nghiện giày): Tự truyện của Phil Knight kể về hành trình xây dựng thương hiệu giày nổi tiếng toàn cầu – Nike.
– Becoming – Chất Michelle: Tự truyện kể về cuộc đời từ khi còn nhỏ cho đến khi trở thành một người phụ nữ quyền lực của Michelle Obama, cựu Đệ nhất phu nhân Hoa Kỳ.
Tự truyện là một trong thể loại sáng tác được viết bằng văn xuôi, người viết sẽ sắp xếp lại các sự kiện xảy ra trong cuộc đời, ghi chép lại theo một mạch văn dễ đọc, dễ hiểu. Một cuốn tự truyện có thể có yếu tố hư cấu tùy thuộc vào dụng ý của người viết.
Hồi ký
Đầu năm nay, mình có đọc một cuốn sách mang tên Rừng khộp mùa thay lá, đó là cuốn hồi ký của thiếu tá Nguyễn Vũ Điền, ghi chép lại những chuyện khi tham gia chiến đấu tại chiến trường K.
Ngoài ra, con vô số những cuốn hồi ký khác trong dòng chảy văn học Việt Nam mà mình biết đến như Gánh gánh gồng gồng của Nguyễn Khắc Trường hay Cát bụi chân ai của Tô Hoài.
Hồi ký là một thể loại sáng tác thuộc nhóm ký, chủ yếu là lời trần thuật của người viết về một sự kiện có thật xảy ra trong cuộc đời mình. Vì được ghi lại dưới góc nhìn của người viết nên một cuốn hồi ký thường mang tính chủ quan. Dù các sự kiện có thật tuy nhiên qua lăng kính của người viết sẽ khác biệt ít nhiều, điều này còn phụ thuộc vào sự tưởng tượng, sáng tạo và văn phong của người viết.
Nhật ký
Hẳn bạn cũng không còn quá xa lạ khi nghe đến thể loại nhật ký. Nhật ký đơn giản là những câu chuyện hằng ngày mà chúng ta ghi chép lại, để cho mình đọc và thường không công khai. Tuy nhiên, có một số cuốn nhật ký sau này xuất bản thành sách, được độc giả đón nhận.
Ví dụ Nhật ký Đặng Thùy Trâm là những ghi chép hằng ngày của bác sĩ, liệt sĩ Đặng Thùy Trâm. Có một câu nói trong sách mà mình nhớ mãi “Đời phải trải qua giông tố nhưng không được cúi đầu trước giông tố”.
Hay nhật ký Mãi mãi tuổi 20 của liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc là một cuốn sách đầy xúc động, nói về quãng thời gian nhập ngũ và chiến đấu chống Mỹ cứu nước. Sách có nhiều câu hay và đây là một trong những đoạn mình ấn tượng: “Biết bao nhiêu lần hành quân, nhưng chẳng lần nào xúc động như chuyến tàu này cả. Chuyến tàu đi đúng con đường dành cho nó – Vào Nam. Ở đó, chiến trường đang cần đến những cánh tay khỏe mạnh đang thò ra cửa sổ toa tàu mà vẫy gọi khách qua đường.“
Đọc thêm:
Mình đã viết sách Nằm nghe gió thổi sau hè như thế nào?
7 chủ đề viết sách thịnh hành và dự đoán sẽ thành xu hướng 2025
Hướng dẫn viết sách chỉ trong 3 tháng – Giúp bạn trở thành tác giả (phần 1)
Nghề viết #4: Tác giả sách chỉ đơn giản là viết sách? (Thu nhập của tác giả sách đến từ đâu?)
Nên viết sách tự truyện, hồi ký hay nhật ký?
Vậy, nên viết sách tự truyện, hồi ký hay nhật ký?
Trước khi đi sâu vào phân tích sự khác nhau, mình sẽ nói về sự giống nhau trước. Cả 3 thể loại này đều được viết ngôi thứ nhất, được viết bởi chính tác giả của câu chuyện, đều có thể có yếu tố hư cấu.
Mình bổ sung thêm là không phải tự truyện nào cũng được viết bằng ngôi thứ nhất, nghĩa là xưng “tôi”. Chẳng hạn như mình từng chấp bút một cuốn tự truyện cho giám đốc của một công ty công nghệ, cuốn sách này được viết theo ngôi thứ 3, nghĩa là tác giả sẽ đứng ngoài quan sát, kể lại câu chuyện cho người đọc.
Về sự khác nhau:
– Tự truyện được hiểu như viết lại toàn bộ cuộc đời, sự kiện sẽ phức tạp và đồ sộ. Những cuốn tự truyện thường mang đến giá trị, thông điệp, ý nghĩa nào đó hoặc truyền cảm hứng cho người đọc. Ví dụ cuốn tự truyện Được học ghi lại hành trình cô bé Tara Westover sống trên núi cao cho đến khi trở thành tiến sĩ tại Đại học Cambridge.
– Hồi ký là một lát cắt, một mảnh ghép của một sự kiện nào đó trong cuộc đời, thường chia sẻ một bài học, một thông điệp hoặc suy ngẫm triết lý. Chẳng hạn như cuốn Hồi ký Sơn Nam: Từ U Minh đến Cần Thơ – Ở Chiến Khu 9 – 20 năm giữa lòng đô thị – Bình An tập trung kể về giai đoạn nhà văn tham gia cách mạng chứ không phải toàn bộ cuộc đời nhà văn.
– Nhật ký là viết lại những điều xảy ra xung quanh cuộc sống theo trình tự thời gian và thường ít được công khai. Giống như ngày còn bé, chúng ta thường viết nhật ký trong sổ rồi cất giấu bí mật này không cho ai biết.
Viết sách như thế nào?
Để bạn dễ đưa ra lựa chọn nên chọn thể loại nào, mình sẽ lấy ví dụ của bản thân:
Xuất phát điểm của mình là một học sinh chuyên Văn, nằm trong đội tuyển Học sinh giỏi Văn cấp huyện và tỉnh. Từ những năm cấp 2, mình đạt rất nhiều giải thưởng Văn học lẫn giải thưởng trên báo chí. Thời đi học, mình lựa chọn ngành Báo chí để theo đuổi, tuy nhiên khi tốt nghiệp mình quyết định làm trái ngành vì nhiều lý do khác nhau. Suốt nhiều năm làm trái ngành, mình không tìm thấy niềm vui và động lực để tiếp tục. Thế là một ngày đẹp trời, mình chính thức nghỉ việc, cùng thời điểm đó Covid-19 ập đến. Trong suốt 2 năm Covid cũng là lúc mình thất nghiệp, tận dụng thời gian rảnh mình viết liên tục, có ngày viết đến 10.000 từ. Năm 2022, mình chính thức có khách hàng đầu tiên đầu tiên. Cứ như vậy suốt nhiều năm nay, mình làm các công việc như viết nội dung cho doanh nghiệp (Content Writing), viết bài PR báo chí, viết cộng tác cho báo, viết quảng cáo (Copywriting), chấp bút sách (viết sách hộ),…
Nếu chọn kể toàn bộ lại cuộc đời, mình sẽ viết tự truyện. Ngược lại nếu chỉ tập trung kể về việc mình đã thất nghiệp ra sao, đạt được thành tựu gì trong viết lách,… mình sẽ viết hồi ký.
Còn nếu viết nhật ký, mình sẽ ghi chép lại là toàn bộ những vui buồn giận hờn trong sổ và không công khai trên một nền tảng nào.
Tuy nhiên, câu chuyện mình ví dụ chỉ mang tính chất tham khảo. Bạn có thể viết hồi ký cho toàn bộ cuộc đời hoặc tự truyện về một giai đoạn nào đó trong đời đều được. Chọn thể loại để viết sách, bạn nên dựa vào nhu cầu, sở thích cũng như thế mạnh của bản thân, không nhất thiết phải tuân theo quy tắc nào cả. Còn với mình, khi viết sách hộ, mình sẽ tư vấn nên chọn tự truyện hay hồi ký dựa vào chất liệu sẵn có kết hợp với mong muốn của khách hàng.
Nếu bạn là một ngôi sao nổi tiếng, tự truyện có lẽ sẽ phù hợp với bạn. Với thể loại này, bạn có thể ghi lại hành trình cuộc đời mình gửi đến người hâm mộ.
Nếu bạn là một bác sĩ, giám đốc, doanh nhân, có thể lựa chọn tự truyện kể về cuộc đời hay hồi ký để kể một giai đoạn quan trọng nào đó.
Nếu bạn là một người bình thường, bạn có thể viết nhật ký.
Và nếu bạn muốn viết sách tự truyện, hồi ký,… để ghi lại câu chuyện cuộc đời hoặc đánh dấu một sự kiện nào đó quan trọng nhưng lại không có thời gian hoặc là không có kỹ năng viết, vậy thì có thể tìm mình để được chấp bút nhé.
