Mình mất gần một năm để hoàn thiện sách Nằm nghe gió thổi sau hè, thế nhưng, học viên của mình, blogger Giang Hải Yến chỉ mất gần 3 tháng để hoàn thành cuốn tiểu thuyết dài hơn 50.000 từ và sẽ xuất bản vào cuối năm. Thậm chí mình từng biên tập một cuốn sách được bạn tác giả viết chỉ trong 45 ngày cùng với sự hỗ trợ đắc lực từ AI.
Có người sẽ hoàn thành một cuốn sách trong 3 tháng nhưng cũng có người lại mất 3 năm hoặc hơn. Lý do ban đầu mà mình nghĩ một số tác giả cần nhiều thời gian viết là vì có một số ý tưởng, tác giả cần nghiên cứu, khai thác thông tin và cần có sự quan sát, đúc kết trong thời gian dài. Giống như cuốn sách Điểm đến của cuộc đời của TS Đặng Hoàng Giang, nội dung kể về hành trình tác giả đồng hành cùng người cận tử hoặc đã có người thân qua đời, thông qua đó chia sẻ những câu chuyện bài học ý nghĩa trong cuộc sống. Mình không biết chính xác tác giả đã mất bao lâu để hoàn thành cuốn sách này, nhưng chắc chắn là quãng thời gian không hề ngắn.
Và khi hướng dẫn viết sách, mình nhận ra một số tác giả cứ mãi mắc kẹt ở 10.000 từ hay 20.000 từ là vì thiếu kế hoạch, chưa nắm rõ quy trình viết, kỹ năng viết sách chưa tốt hoặc đột ngột mất cảm hứng,…
Ở bài viết này, mình không đề cập đến những cuốn sách quá đặc biệt như Điểm đến của cuộc đời, mà mình tập trung giải quyết vấn đề vừa chia sẻ.
Bước 1: Tìm kiếm ý tưởng viết sách
Khi tìm kiếm từ khóa “hướng dẫn viết sách” trên Google và tìm đọc những nội dung về viết xuất bản, hẳn trong đầu bạn đã nghĩ đến một ý tưởng nào đó cho cuốn sách của mình. Vậy thì khi đọc đến đây, có một vài ý tưởng viết nào đang lóe lên trong đầu bạn không, thử liệt kê ra nhé.
Sau khi đã có một kho ý tưởng, giờ là lúc chúng mình cần sàng lọc để tìm ra ý tưởng phù hợp nhất.
– Gạch bỏ những ý tưởng mà bạn nghĩ sẽ khó hoàn thành vào giai đoạn này (muốn viết một cuốn sách về cuộc sống hôn nhân trong khi bạn chưa kết hôn, hoặc bạn muốn viết về một cuốn hồi ký sau khi đã đi du lịch gần 50 quốc gia nhưng hiện tại bạn chỉ mới đi được vài nước,…)
– Gạch bỏ những ý tưởng mà bạn chưa đủ tự tin, thiếu trải nghiệm, chưa đủ chuyên môn hoặc kiến thức để chia sẻ.
– Ưu tiên ý tưởng gần gũi với cuộc sống hằng ngày (ví dụ nếu là bác sĩ, bạn viết sách về chủ đề sức khỏe hoặc nếu thích nấu nướng, bạn hướng dẫn cách nấu ăn, cân bằng dinh dưỡng,…)
– Ưu tiên ý tưởng mà bạn thích, bởi vì chỉ có niềm yêu thích mới là động lực và nguồn cảm hứng giúp bạn hoàn thành cuốn sách nhanh chóng. Chẳng hạn như mình làm nghề viết nhưng cuốn sách đầu tiên Nằm nghe gió thổi sau hè của mình không phải là về kỹ thuật viết hay chuyện nghề biên tập mà là cuốn sách về tuổi thơ – xuất phát từ tình yêu của mình với làng quê cũ cùng như ký ức ngày xưa tươi đẹp.
Trường hợp nếu bạn chưa có ý tưởng nào cho cuốn sách, vậy thì lúc này thử trả lời những câu hỏi sau nhé:
– Bạn viết sách vì mục đích gì? thỏa mãn đam mê, làm thương hiệu cá nhân hay để kinh doanh?
– Nếu viết vì đam mê, vậy thì bạn thích viết về chủ đề gì, trong số những chủ đề vừa kể chủ đề nào khiến bạn hứng thú nhất, muốn viết ra nhất?
– Nếu viết để xây dựng thương hiệu cá nhân, vậy thì bạn đang hoạt động trong lĩnh vực nào? (ví dụ một giám đốc sẽ viết sách dạy kinh doanh; một cầu thủ sẽ viết về hành trình sự nghiệp thông qua cuốn tự truyện,…)
– Nếu viết để kinh doanh, vậy thì nghĩ xem độc giả bây giờ quan tâm những nội dung nào? Liệu chủ đề nào khiến người xem thích thú, phấn khích và muốn khám phá ngay lập tức? (Hãy dùng những công cụ phân tích xu hướng của người dùng hoặc tham gia các cộng đồng về sách để xem bạn đọc đang quan tâm về chủ đề nào nhé).
– Chủ đề nào khác biệt, độc đáo chưa trùng lặp với các đầu sách khác? (Hãy liệt kê những cuốn sách cùng chủ đề, nghiên cứu xem họ đã làm những gì, họ làm tốt điều gì nhất, bạn cần làm gì để tạo ra sự khác biệt?
Bước 2: Phác thảo cấu trúc cho sách
Trong quá trình chấp bút cho khách hàng, đây là bước mà mình tốn nhiều thời gian nhất vì cần phải nghiên cứu, tìm hiểu thông tin, đọc nhiều loại tài liệu khác nhau kết hợp trao đổi cùng khách hàng nhiều lần để có bản phác thảo tốt nhất.
Có 2 dòng sách gồm:
– Sách hư cấu (fiction): Gồm truyện dài, tiểu thuyết, truyện ngắn, tản văn,… như Nước mắt hoa mai anh đào, Ông Quới, Chuyện ngày bé,… Những cuốn sách hư cấu được viết dựa trên câu chuyện tưởng tượng, sáng tạo, không có thật hoặc một phần sự thật được thêm thắt, cải biên.
– Sách phi hư cấu (non-fiction): Gồm những cuốn sách về lịch sử, giáo dục, sách kỹ năng, khoa học,… ví dụ Thấu hiểu và định vị bản thân để sống đời rực rỡ, Từ điển tiếng Việt, Tâm lý học về tiền,… được dựa trên sự kiện có thật, có tính chính xác cao và cung cấp thông tin, kiến thức.
Với 2 dòng sách đó, cách lập cấu trúc cho sách cũng sẽ khác nhau.
Trong khóa học hướng dẫn viết sách, mình thường khuyên học viên nên vẽ sơ đồ tư duy (mindmap) với dòng sách hư cấu. Bằng cách vẽ ra sơ đồ mối quan hệ nhân vật chính – phụ, tình tiết xảy ra, cao trào/xung đột, giải quyết mâu thuẫn,… bạn sẽ sáng tỏ hơn con đường phía trước. Sau khi có một bức tranh toàn cảnh, bạn chọn lọc chi tiết, nhân vật quan trọng; bỏ đi những chi tiết thừa thãi; thêm vào những nội dung khác (nếu có)… Sau đó, bạn sắp xếp lại chi tiết theo thứ tự đảm bảo cho câu chuyện logic, không gây rối rắm mơ hồ.
Tại bước này, nếu bạn không tự tin với đề cương của mình, thử nhờ một vài người có chuyên môn hoặc bạn bè thân thiết đánh giá để chỉnh sửa lại sao cho câu chuyện hợp lý nhất.
Về sách phi hư cấu, mình thường lập đề cương dựa trên ý đồ đầu tiên viết nên cuốn sách này: Cuốn sách này viết cho ai? Tại sao họ phải đọc nó? Sách sẽ đi theo lộ trình như thế nào để độc giả theo dõi từ đầu đến cuối mà không thấy khó hiểu? Cuốn sách có gì hấp dẫn thú vị, khác biệt so với các dòng sách cùng chủ đề.
Dựa vào những câu hỏi đó, mình sẽ lập đề cương theo thứ tự các bước: Giới thiệu – Trình bày vấn đề và giải quyết vấn đề – Kết quả. Nghĩa là những chương đầu sẽ mang tính khơi gợi để độc giả làm quen với chủ đề, giới thiệu tổng quan về chủ đề. Tiếp đến mình sẽ trình bày những vấn đề quan trọng kết hợp với giải quyết vấn đề. Sau cùng là kết quả đạt được khi bạn đọc đã thưởng thức trọn vẹn cuốn sách này.
Bạn có thể tham khảo cách mình vừa gợi ý hoặc tự tạo nên một cấu trúc khác phù hợp với cuốn sách cho riêng bạn nhé.
Đọc thêm:
Tự xuất bản sách, nên hay không?
7 chủ đề viết sách thịnh hành và dự đoán sẽ thành xu hướng 2025
7 lý do khiến cuốn sách của bạn bán chạy hơn – dành cho tác giả tự xuất bản
Mình đã bán cuốn sách đầu tiên như thế nào? (Kinh nghiệm bán sách tự xuất bản)
Bước 3: Lên kế hoạch viết sách
Sau khi có đề cương, không phải là lúc chúng ta bắt tay vào viết ngay, vì chắc chắn bạn sẽ gặp những vấn đề như mất cảm hứng, thiếu kỷ luật viết và cuối cùng, chẳng có cuốn sách nào được hoàn thành trong 3 tháng.
Có một câu nói mà mình rất thích là “Nếu bạn không lập kế hoạch, nghĩa là bạn đang lập kế hoạch cho sự thất bại”. Đó là lý do mà khi viết sách Nằm nghe gió thổi sau hè hoặc chấp bút sách cho khách hàng, mình đều có một kế hoạch cụ thể.
Nếu bạn dành quá nhiều thời gian hay mua những công cụ đắt tiền chỉ để làm một kế hoạch đồ sộ, lộn xộn thậm chí đến bạn cũng không biết mình đang ở bước nào, tiếp theo cần làm gì thì đó là một kế hoạch không hiệu quả. Bạn có thể sử dụng Excel hoặc thậm chí viết ra sổ kế hoạch cụ thể gồm thời gian, công việc cần thực hiện, nội dung chi tiết, đánh giá tiến độ,… là đủ.
Cuối cùng, khi đã có kế hoạch nhưng bạn không thực hiện theo thì tất cả mọi điều làm trước đó đều vô nghĩa. Lúc này, bạn buộc phải duy trì hai điều quan trọng nhất khi viết sách là kỷ luật và cảm hứng. Không nuôi dưỡng điều này, cuốn sách của bạn có lẽ mãi mãi chỉ nằm trong đầu, nằm trong những trang nháp ngổn ngang chưa thành hình. Về vấn đề này, mình sẽ đề cập chi tiết hơn ở bài viết số 2 và 3 trong loạt bài Hướng dẫn viết sách chỉ trong 3 tháng nhé.
Bạn có thể áp dụng các mẹo hướng dẫn viết sách sau:
– Đừng quan trọng phần mở đầu hay hay dở vì bạn sẽ biên tập hoặc viết lại nhiều lần trước khi xuất bản để có được nội dung ưng ý.
– Dành thời gian viết 500 từ mỗi ngày theo từng chương, từng phần. Như vậy với tốc độ này, sau 90 ngày, bạn có được 45.000 từ. Bạn có thể đặt lịch hẹn hoặc bắt cặp với một tác giả khác để cùng đồng hành với nhau.
– Nếu đang viết phần 1 và nhận ra phần 2 cần thông tin tham khảo hay tài liệu nghiên cứu, bạn nên dành thời gian tìm kiếm trước đó, để quá trình viết ngày hôm sau suôn sẻ hơn.
– Viết 10.000 từ đầu tiên hoặc xong phần 1, dành thời gian đọc lại xem thử nội dung của mình đã ổn chưa, có lan man dài dòng không, có ý tưởng nào cần bổ sung không, có nên thay đổi các phần sau không.
Bước 4: Biên tập lần và đánh bóng
Sau khi viết bản thảo, có lẽ là bạn sẽ thở phào nhẹ nhõm vì mình vừa hoàn thành xong một dự án dài hơi. Tuy nhiên, đến đây chưa phải là hết, bởi vì bạn còn phải biên tập nhiều lần và đánh bóng bản thảo.
Theo kinh nghiệm của mình, sẽ có 3 lần biên tập bản thảo gồm:
– Tự biên tập lần 1: Lúc này bạn đọc lại bản thảo nhưng không cần đọc quá kỹ. Hãy xem thử các chương sách đã logic chưa, mạch văn mượt mà hay không. Nếu bản thảo bị thiếu logic, sai thông tin, các phần lộn xộn, diễn đạt lủng củng, câu từ khó hiểu thì nên điều chỉnh lại. Ở bước này, bạn có thể gửi một vài người quen đọc thử để xem liệu đứng ở vai trò người đọc, họ có hiểu được cuốn sách không, có chi tiết nào khó hiểu hoặc cần thay đổi, bổ sung gì không.
– Tự biên tập lần 2: Sau khi biên tập lần 1, bạn hãy nghỉ ngơi khoảng một tuần để mắt được thư giãn và cũng để tâm trí được nghỉ ngơi trước khi tiến hành biên tập lần 2. Lần này, bạn đọc kỹ, đọc thành tiếng tác phẩm của mình để xem có lỗi chính tả, ngữ pháp, câu từ, chi tiết,… để sửa. Sau đó, bạn xem xét câu văn, từ ngữ hay phần nào chưa hay và nâng cấp chúng (đánh bóng/hiệu đính) để tác phẩm trở nên hay hơn.
– Thuê biên tập viên biên tập lần 3: Đây là bước cực kỳ quan trọng mà rất nhiều tác giả lựa chọn bỏ qua. Thú thật, mình đã không ít lần phải bỏ giữa chừng vì chọn những cuốn sách đầy lỗi chính tả, lỗi đánh máy thậm chí nội dung hời hợt, thiếu chiều sâu. Vậy nên khi trở thành biên tập viên sách, mình luôn đọc chậm, đọc kĩ bản thảo, thẩm định xem có những chi tiết nào nhạy cảm, yếu tố vi phạm quy định xuất bản hay không, đoạn nào đẩy cao trào lên và đưa ra phương án để cuốn sách của bạn trở nên hấp dẫn, bán chạy hơn.
Cuối cùng, viết một cuốn sách không quá khó, nhưng khó nhất là làm sao để đủ kiên trì, cảm hứng viết. Mình tin, khi bạn đã có đủ điều kiện thuận lợi, bạn dễ dàng hoàn thành một cuốn sách chỉ trong 3 tháng. Nếu bạn nghi ngờ vào khả năng của mình, đăng ký ngay khóa học hướng dẫn viết sách để tin là mình có thể nhé.
